Araç Değer Kaybı Hakkında Bilinmesi Gereken Her Şey
Trafik kazaları yalnızca anlık hasarlar yaratmakla kalmaz; aracın piyasa değerinde de kalıcı bir düşüşe yol açar. Bir başka ifadeyle, araç onarılsa dahi “kazasız” statüsünü kaybeder ve ikinci el piyasasında daha düşük bedellerle alıcı bulur. Hukuk düzeni, bu maddi kaybı “araç değer kaybı” olarak tanımlar ve tazmin edilebilir bir zarar kategorisine dahil eder.
Araç değer kaybı yalnızca kazalardan sonra ortaya çıkmaz. Niteliksiz ve standartlara aykırı yapılan tamir işlemleri de aracın değerinde düşüşe sebep olur.
Araç değer kaybı tazminatına ilişkin süreç belirli aşamalardan oluşur. Aşağıda, kazalara ilişkin sürecin adım adım işleyişi sistematik biçimde aktarılacaktır.
Araç Değer Kaybı Başvurusu: Usul ve Yöntemler
Araç değer kaybı, trafik kazası sonrasında onarılmış olsa dahi aracın ikinci el piyasa değerinde meydana gelen düşüşü ifade eder. Türk hukuk sisteminde bu zarar, kusurlu aracın sigorta şirketinden talep edilebilen bir tazminat kalemidir.
- Sigorta Şirketine Başvuru (Dava Şartı) Karayolları Trafik Kanunu’nun 97. maddesi uyarınca, zarar gören taraf öncelikle kazaya sebebiyet veren aracın zorunlu mali sorumluluk sigortacısına başvurmakla yükümlüdür. Bu başvuru yapılmaksızın doğrudan dava açılması mümkün değildir; aksi hâlde dava, dava şartı yokluğu sebebiyle reddedilecektir. Sigorta şirketi başvuruyu aldıktan sonra 15 gün içerisinde cevap vermek zorundadır. Cevap verilmemesi veya talebin karşılanmaması hâlinde, diğer yollara başvuru hakkı doğar.
- Sigorta Tahkim Komisyonu’na Başvuru 5684 sayılı Sigortacılık Kanunu’nun 30. maddesi uyarınca, sigorta uyuşmazlıklarında en çok tercih edilen yol, Sigorta Tahkim Komisyonu’na müracaattır. Komisyon, başvuruyu en geç 4 ay içinde karara bağlamakla yükümlüdür. Bu yol, yargılama sürecine kıyasla daha hızlı ve pratik bir çözüm sunar.
- Asliye Ticaret Mahkemesinde Dava Açılması Tahkim yoluna başvurulmaması hâlinde, uyuşmazlık doğrudan Asliye Ticaret Mahkemeleri nezdinde dava konusu edilebilir. Bu davalarda mahkeme, araç değer kaybının varlığını ve miktarını uzman bilirkişiler aracılığıyla tespit eder.
Araç Değer Kaybının Hesaplanması Araç değer kaybı hesaplanırken, aracın üretim yılı, kilometresi, hasar geçmişi, ikinci el piyasa değeri gibi kriterler esas alınır. Bu hesaplama, çoğu zaman eksper raporları ve oto ekspertiz incelemeleri aracılığıyla yapılır. Amaç, kazadan önceki piyasa değeri ile kaza sonrası piyasa değeri arasındaki farkın ortaya konulmasıdır.
Yargıtay 17. HD, 27.10.2020, 2019/2991 E., 2020/6304 K. Sayılı kararında hesaplama kriterlerini net olarak ifade etmiştir:
“Aracın modeli, markası, özellikleri, hasarı, yapılan onarım işlemleri, kilometresi, olay tarihindeki yaşı, davacı tarafın iddiaları, davalının savunmaları ve tüm dosya kapsamı birlikte değerlendirilerek aracın kaza öncesi hasarsız ikinci el piyasa rayiç değeri ile kaza meydana geldikten ve tamir edildikten sonraki ikinci el piyasa rayiç değeri arasındaki farka göre değer kaybının belirlenmesi gerekir.”
Araç Değer Kaybı, Kusur Oranı Dikkate Alınarak Hesaplanır.
Bursa BAM, 13. Hukuk Dairesi, 22.03.2022, E.2021/1335, K.2022/1162
“22/03/2020 tarihli bilirkişi raporunda, kazanın meydana gelmesinde davalı sürücünün %70, davacı sürücünün ise %30 oranında kusurlu olduğu belirtilmiş olup… 29/01/2021 tarihli bilirkişi ikinci ek raporunda araçta oluşan değer kaybı 11.000,00 TL olarak belirlenmiş olup, aracın kaza öncesi rayiç değeri ile onarım sonrası rayiç değeri arasındaki fark ortaya konulmakla… kusur nispetinde hüküm kurulmasında isabetsizlik bulunmamaktadır.”
Model Eskiliği Değer Kaybını Ortadan Kaldırmaz
Yargıtay 4. HD, 15.10.1990, E.1990/12356, K.1990/7428
“Çarpma ve onarım görmüş bir aracın, bu olay nedeniyle kaçınılmaz olarak itibari sürüm değerinde kayba uğrayacağı gözetilmeksizin; yalnızca aracın beş yaşında olması ve model eskiliği gerekçe gösterilerek ‘değer kaybı’ talebinin reddedilmesi hukuken isabetli değildir.”
Pert Araçlarda Değer Kaybı Talep Edilemez
Yargıtay 17. HD, 16.01.2014, E.2013/18994, K.2014/458:
“Aracın pert olması sebebiyle araçtaki değer kaybı talep edilemez. Mahkemece, aracın olay tarihindeki ikinci el rayiç değeri ile kazadan sonraki sovtaj (hurda) değeri belirlenerek, bu iki değer arasındaki fark gerçek zarar olarak kabul edilmelidir.”
Araç Değer Kaybı Başvurusunda Süre
Araç değer kaybına ilişkin talepler, kaza tarihinden itibaren 2 yıl içinde ileri sürülmelidir. Bu süre, hak düşürücü nitelikte olup; zamanaşımı süresinin dolması hâlinde talep hakkı ortadan kalkar.
Araç Değer Kaybı Başvurusu İçin Gerekli Belgeler
Başvuru dosyasında yer alması gereken belgeler şunlardır:
- Kimlik Bilgileri
- Eksper Raporu
- Banka Hesap Bilgisi (IBAN)
- Hasar Fotoğrafları
- Araç Ruhsatı ve Sigorta Poliçesi
- Vekâletname ve Avukat Bilgileri
- Kaza Tespit Tutanağı
Bu belgeler eksiksiz sunulduğunda, sigorta şirketi ya da tahkim komisyonu nezdindeki başvurular çok daha hızlı ve etkin bir şekilde sonuçlandırılır.
Araç Değer Kaybı Başvurusunun Aşamaları
Araç değer kaybı talebinde bulunmak, yalnızca başvuru dilekçesi sunmaktan ibaret değildir; belirli koşulların varlığı aranır ve süreç belirli adımlar çerçevesinde ilerler.
- Aşama: Başvuru Koşullarının Değerlendirilmesi
Araç değer kaybı talebinin geçerli olabilmesi için belirli hukuki ve teknik şartların yerine getirilmesi gerekir:
- Kusur Oranı: Tam kusurlu sürücüler değer kaybı talebinde bulunamaz. Uygulamada, en az %50 oranında kusurlu olan karşı taraf aleyhine talep ileri sürülebilir.
- Hasarın Niteliği: Basit onarım işlemleriyle giderilebilecek küçük çaplı hasarlar değer kaybına konu edilmez. Zararın aracın daha önce hasar görmemiş bir bölgesinde meydana gelmesi gerekir.
- Süre: Başvuru, kaza tarihinden itibaren en geç iki yıl içinde yapılmalıdır. Bu sürenin aşılması hâlinde talep zamanaşımına uğrar.
- Aracın Geçmişi: “Ağır hasar kaydı” bulunan araçlarda, değer kaybı başvurusu kabul edilmez; çünkü piyasa değerinin zaten önemli ölçüde düştüğü varsayılır.
Bu aşama, başvurunun hukuken mümkün olup olmadığının tespiti bakımından kritik öneme sahiptir. Şartların sağlanması hâlinde süreç, sigorta şirketine başvuru ve akabinde tahkim veya dava yoluyla devam eder.
- Aşama: Eksper Raporu ile Zararın Somutlaştırılması
Araç değer kaybı talebinin dayanağı, yalnızca beyan değil, teknik ve objektif bir tespittir. Bu nedenle eksper raporu, sürecin en kritik aşamasını oluşturur.
Eksper Ataması ve İnceleme Bağımsız bir eksper atanarak, aracın hasar geçmişi, onarım niteliği ve piyasa değerine etkisi ayrıntılı biçimde incelenir. Bu inceleme, yalnızca yüzeysel bir hasar değerlendirmesi değil; aracın üretim yılı, kilometresi, ikinci el rayici gibi ekonomik göstergelerle birlikte ele alınır.
Raporun Düzenlenmesi Eksper, kazadan önceki değer ile kaza sonrası değer arasındaki farkı bilimsel yöntemlerle hesaplar. Böylece talep edilecek tazminat miktarı, kişisel kanaatlerden bağımsız, teknik verilerle ortaya konur.
Raporun Denetimi Hazırlanan rapor, mutlak ve değişmez bir belge değildir. Zaman zaman eksik hesaplamalar, hatalı kıymetlendirmeler görülebilir. Bu sebeple raporun titizlikle kontrol edilmesi, gerektiğinde ikinci bir görüş alınması başvuru sahibinin hakkını güvence altına alır.
Raporun Kullanımı Eksper raporu önce sigorta şirketine sunulur. Sigorta şirketinin kabul etmemesi ya da yetersiz ödeme yapması durumunda, aynı rapor Sigorta Tahkim Komisyonu veya yargı mercileri önünde delil olarak kullanılabilir.
Sürecin Dijital Takibi Ayrıca, Sigorta Bilgi ve Gözetim Merkezi üzerinden eksper atamasının aşamaları çevrimiçi olarak izlenebilir. Böylelikle başvurucu, sürecin her adımını şeffaf biçimde denetleme imkânına sahip olur.
- Aşama: Yetkili Mercie Başvuru Dilekçesinin Sunulması
Araç değer kaybı talebi, gerekli belgelerle birlikte kusurlu aracın sigorta şirketine yöneltilir. Başvuru, elektronik ortamda şirketin resmî web sitesi üzerinden ya da e-posta yoluyla yapılabilir. Dilekçeye tüm evrakların eklenmesi zorunludur.
Sigorta şirketi, başvurunun kendisine ulaşmasından itibaren 15 gün içinde yanıt vermekle yükümlüdür. Bu süre sonunda ödeme, başvurucunun bildirdiği IBAN hesabına eksiksiz olarak yapılmalıdır. Ancak uygulamada kimi zaman hiç ödeme yapılmamakta, kimi zaman da eksik ödeme yapılmaktadır.
Böyle bir durumda başvurucu, 5684 sayılı Sigortacılık Kanunu’nun 30. maddesi uyarınca Sigorta Tahkim Komisyonu’na müracaat edebilir. Komisyon, dosyaya bilirkişi atar; aracın gerçek değer kaybını tespit ettikten sonra uyuşmazlığı karara bağlar.
Verilen karar sigorta şirketi açısından bağlayıcı olup, ödeme yapılması zorunludur. Böylece başvuru sahibi, yargı yoluna gitmeden hakkını kısa sürede elde edebilir.
Sigorta Tahkim Komisyonuna Başvuru
Dayanak: 5684 sayılı Sigortacılık Kanunu m.30.
Kusurlu aracın sigorta şirketine yapılan başvuruya 15 gün içinde cevap verilmemesi veya eksik ödeme yapılması hâlinde, Sigorta Tahkim Komisyonu’na müracaat edilebilir. Başvuru dilekçe ve belgelerle birlikte elektronik ortamda ya da yazılı şekilde yapılır.
Komisyon dosyayı hakemlere veya bilirkişilere gönderir; araç değer kaybı dosyalarında mutlaka bilirkişi incelemesi yapılır. Karar en geç 4 ay içinde verilir ve sigorta şirketleri açısından bağlayıcıdır. Tahkim kararına yalnızca sınırlı itiraz imkânı vardır.
Avantajı: Hızlı, düşük maliyetli ve pratik bir yoldur. Bu sebeple uygulamada en çok tercih edilen başvuru merciidir.
Sigorta Tahkim Komisyonu, kanun gereğince görev yapan bir kurumdur. 28.000 TL altındaki uyuşmazlıklarda verilen hakem kararları kesin niteliktedir ve taraflar bu kararlara karşı istinaf ya da temyiz gibi üst yargı yollarına başvuru hakkına sahip değildir.
28.000 TL ve üzerindeki uyuşmazlıklarda ise hakem kararlarına bir defaya mahsus itiraz edilebilir. Taraflar itiraz ederlerse dosya İtiraz Hakem Heyeti’ne gider ve heyet bu dosyayı 2 ay içinde karara bağlamak zorundadır.
İtiraz hakem heyeti tarafından verilen kararlar da belirli sınırlar içinde kesin sayılmaktadır. Ancak uyuşmazlık tutarı 300.000 TL’nin üzerindeyse, bu kararlar hakkında temyiz yolu açıktır.
Asliye Ticaret Mahkemesinde Dava
Dayanak: 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu ve 2918 sayılı Karayolları Trafik Kanunu.
Sigorta şirketine başvuru yapılmadan açılan davalar usulden reddedilir. Bu şart sağlandıktan sonra Asliye Ticaret Mahkemesi’nde dava açılabilir. Mahkeme, dilekçeler aşamasından sonra bilirkişi incelemesi yapar, gerekirse keşif kararı verir.
Süreç genellikle yıllar sürer; istinaf ve temyiz de düşünüldüğünde 5 yıla kadar uzayabilir. Karar kesinleştiğinde bağlayıcıdır ve sigorta şirketi ödemekle yükümlüdür.
Avantajı: Daha kapsamlı bir yargılama yapılır. Yüksek meblağlı taleplerde tercih edilir.
Araç değer kaybı tazminatı, dava açıldığı anda kesin olarak belirlenemediği için “belirsiz alacak davası” na konu edilebilir.
Yargıtay Hukuk Genel Kurulu, 26.06.2019, E.2017/17-1099, K.2019/460
“Somut olay bakımından davacının belirsiz tazminat alacağı davasına konu ettiği; aracında oluşan değer kaybının varlığının ve miktarının belirlenebilmesi, ancak yargılama sırasında delillerin toplanıp değerlendirilmesinden yani HMK 107/2 maddesinde belirtildiği gibi tahkikatten sonra mümkün olabilecektir. (…) Bu nedenle davacının iddia ettiği zararın dava tarihi itibariyle miktar ve değerinin tam ve kesin olarak belirleyebilmesinin davacıdan beklenemeyeceği kabul edilmelidir.”